Du lịch sinh thái có phải là một công cụ bảo tồn hữu hiệu?

Hiện nay, sự suy thoái và mất môi trường sống, khai thác quá mức tài nguyên thiên nhiên và những thay đổi do con người gây ra trong khí hậu đang khiến các loài suy giảm với tốc độ nhanh chưa từng thấy. Khi tỷ lệ mất đa dạng sinh học toàn cầu ngày càng tăng, ngày càng có nhiều loài sinh vật cần được quan tâm bảo tồn.

Tuy nhiên, số tiền tài trợ hiện có thấp hơn nhiều so với mức cần thiết để ngăn chặn cuộc khủng hoảng bảo tồn toàn cầu. Với những khó khăn trong hỗ trợ tài chính đã hạn chế các hành động có thể được thực hiện để ngăn ngừa mất đa dạng sinh học, du lịch sinh thái ngày càng trở thành một nguồn thu quan trọng cho các nỗ lực bảo tồn. Nhưng du lịch sinh thái có phải là một công cụ bảo tồn hữu hiệu, hãy cùng tìm hiểu nhé.

Du lịch sinh thái như một nguồn tài trợ bảo tồn hữu hiệu

Du lịch sinh thái được định nghĩa bởi Hiệp hội Du lịch Sinh thái Quốc tế (TIES) là “du lịch có trách nhiệm đến các khu vực tự nhiên bảo tồn môi trường, duy trì cuộc sống của người dân địa phương và liên quan đến việc giải thích và giáo dục”. Hiện đây là lĩnh vực du lịch phát triển nhanh nhất, tạo ra doanh thu hàng năm ước tính hơn 28 tỷ đô la cho các nước đang phát triển.

Một số lượng lớn các nhà điều hành tour du lịch ‘sinh thái’ cung cấp nhiều trải nghiệm du lịch sinh thái, từ khám phá rừng nhiệt đới của Borneo đến các tour lặn biển ở Sri Lanka, hoạt động với mục đích giảm tác động của du lịch đối với môi trường địa phương và văn hoá.

Ví dụ, nhà điều hành tour du lịch sinh thái có trách nhiệm tiếp thị một con báo tuyết (Panthera uncia) trên dãy Himalaya bằng cách nhấn mạnh tác động xã hội tích cực toàn diện của nó. Du lịch có trách nhiệm tuyên bố gói tour của họ sẽ nâng cao cộng đồng địa phương bằng cách cung cấp việc làm và mức lương tốt cho người lao động địa phương, và lợi ích tài chính cho việc bảo tồn báo tuyết thông qua phí công viên quốc gia.

Ngoài ra, lợi nhuận từ chỗ ở sẽ tài trợ cho các dự án cộng đồng địa phương. Họ cũng thuê một nhà động vật học để dẫn dắt các nhóm du lịch nhằm giảm thiểu sự xáo trộn môi trường sống, và cuối cùng họ giảm tác động đến môi trường của chuyến đi bằng cách quyên góp cho việc dọn rác để bù đắp lượng khí thải carbon.

Một nghiên cứu năm 2012 được công bố trên tạp chí PLOS ONE ước tính rằng 84% kinh phí tài trợ cho các cơ quan vườn quốc gia trên khắp thế giới được mang lại thông qua du lịch sinh thái.

Doanh thu này có thể được sử dụng để bảo vệ môi trường sống chính của các loài bị đe dọa, hỗ trợ việc chuyển các loài động vật bị đe dọa đến các địa điểm mới, phát triển các chương trình nhân giống và tạo ra các chương trình chống săn trộm, chỉ nêu một số lợi ích. Tuy nhiên, mọi người đang bắt đầu đặt câu hỏi liệu tất cả những đóng góp cho việc bảo tồn từ du lịch sinh thái có tích cực hay không.

Trong khi môi trường sống có thể được cải thiện bằng cách thành lập các khu bảo tồn tư nhân, nhằm bảo vệ các loài bị đe dọa, môi trường sống của động vật cũng có thể bị suy thoái do các nỗ lực phát triển của ngành du lịch.

Trong một số trường hợp, các loài bản địa có thể bị di dời hoặc xáo trộn tại các địa điểm sinh sản do con người làm phiền, và khi du lịch sinh thái dẫn đến tiếp xúc gần gũi với khách du lịch, chỗ ở của các loài động vật cũng có thể có nguy cơ trở thành nơi cư trú của con người.

Một ví dụ bi thảm về sự gián đoạn của con người đã diễn ra tại Công viên Quốc gia Yellowstone, khi một con bò Bison bison bị chết sau khi nó đã trở thành thói quen của con người và bị đàn của nó từ chối. Ngoài ra, ở Ma-rốc, nạn săn trộm trái phép khỉ Barbary (Macaca sylvanus), được cho là do khỉ trở nên ít sợ người hơn sau khi được khách du lịch cho ăn.

Không thể phủ nhận rằng du lịch sinh thái đã trở thành một nguồn thu quan trọng cho nhiều sáng kiến bảo tồn. Khi du lịch sinh thái ngày càng được sử dụng như một công cụ để tạo ra doanh thu cho các dự án bảo tồn, điều quan trọng là phải đánh giá các tác động sinh thái ròng của du lịch sinh thái và hậu quả tổng thể đối với việc bảo tồn các loài bị đe dọa.

Sử dụng các mô hình sinh thái để đánh giá tác động của du lịch sinh thái đối với sự tồn tại của các loài từ đó đánh giá xem Du lịch sinh thái có phải là một công cụ bảo tồn hữu hiệu?

Trong một nghiên cứu gần đây được công bố trên PLOS ONE, Buckley và các đồng nghiệp nhằm mục đích định lượng tác động của du lịch sinh thái đối với sự tồn tại của một loài bị đe dọa bằng cách sử dụng các mô hình sinh thái để đánh giá xu hướng của các quần thể được mô hình hóa (hoặc dự đoán) dưới các cấp độ du lịch sinh thái khác nhau.

Trong khi các nghiên cứu trước đây chủ yếu tập trung vào các tác động cục bộ, quy mô nhỏ của du lịch sinh thái, Buckley và cộng sự đã điều tra hậu quả thực sự của du lịch sinh thái đối với sự tồn tại của các loài bằng cách đánh giá tác động của nó đối với một loạt các loài bị đe dọa.

Cũng như xem xét các tác động sinh thái của du lịch sinh thái, Buckley và cộng sự của mình cũng nghiên cứu tác động của các mối đe dọa do con người gây ra như đánh bắt cá thương mại để hiểu được tác động của du lịch sinh thái nơi mà sự suy giảm quần thể loài do các cơ chế khác nhau thúc đẩy.

Tổng cộng, 9 loài đã được xem xét, bao gồm sư tử biển New Zealand (Phocarctos hookeri), đười ươi (Pongo) và báo gêpa (Acinonyx jubatus). Đối với hầu hết các loài, du lịch sinh thái đã có một tác động tích cực. Tuy nhiên, nhóm của Buckley nêu bật tầm quan trọng của việc đánh giá từng loài riêng lẻ, vì những gì hiệu quả với một loài có thể không hiệu quả với tất cả.

Du lịch sinh thái thường gây ra những hậu quả khác nhau rõ rệt ở các loài mà sự suy giảm dân số được thúc đẩy bởi các cơ chế khác nhau. Buckley cho thấy du lịch chỉ có thể phát huy hiệu quả khi các ngành này tạm dừng. Nguyên tắc này áp dụng cho đười ươi, vì khai thác gỗ là nguyên nhân chính dẫn đến sự suy giảm dân số.

Trong nghiên cứu của Buckley, lợi ích bảo tồn của du lịch sinh thái đối với đười ươi có thể là đặc biệt, vì khi mức độ du lịch sinh thái được mô hình hóa cao, nó đủ để bù đắp những tác động của việc khai thác gỗ và tăng đáng kể sự tồn tại của loài. Tuy nhiên, trong trường hợp của sư tử biển New Zealand, khi mức độ du lịch sinh thái được mô hình hóa tăng lên, điều này dẫn đến việc quần thể suy giảm đến mức tuyệt chủng.

Nghiên cứu cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xem xét du lịch sinh thái có thể tạo ra những hậu quả bảo tồn khác nhau như thế nào trong các quần thể phụ khác nhau của cùng một loài. Trong các quần thể được mô hình hóa của báo gêpa, du lịch sinh thái có tác động tích cực đối với tất cả các quần thể, nhưng có sự khác biệt về mức độ, du lịch sinh thái góp phần ngăn chặn sự suy giảm dân số và tăng khả năng sống sót trong các khu bảo tồn khác nhau ở mỗi quần thể con.

Nhìn chung, khi các loài được đại diện tốt, nhưng tồn tại trong các khu bảo tồn được tài trợ kém, du lịch sinh thái có thể dẫn đến sự gia tăng tổng thể về sự tồn tại của các loài theo thời gian nếu du lịch được quản lý một cách chính xác.

Kết luận về du lịch sinh thái để bảo tồn

Du lịch sinh thái ngày càng được sử dụng như một công cụ bảo tồn trên toàn thế giới và có hiệu quả trong việc bảo tồn đa dạng sinh học bị đe dọa. Tuy nhiên, như những phát hiện trong PLOS ONE đã chứng minh, hậu quả của du lịch sinh thái có thể khác nhau rất nhiều, tùy thuộc vào các cơ chế thúc đẩy sự suy giảm loài cũng như các yếu tố sinh thái và nhân sinh khác.

Theo kết luận này, việc đánh giá tác động của du lịch sinh thái đối với các loài bị đe dọa khác có thể được hưởng lợi từ du lịch sinh thái ngày càng trở nên quan trọng. Các kỹ thuật mô hình sinh thái có thể được sử dụng để định lượng các tác động của du lịch sinh thái đối với sự tồn tại của các loài bị đe dọa một cách rộng rãi hơn. Tuy nhiên, hiện tại, câu hỏi về vai trò chính xác của du lịch sinh thái trong cuộc chiến chống lại cuộc khủng hoảng bảo tồn toàn cầu vẫn còn.

Bài dịch từ ecrcommunity.plos.org